Ο τελευταίος μήνας του καλοκαιριού, μας δίνει ραντεβού, στο θέατρο της Επιδαύρου, με δύο τραγωδίες του Σοφοκλή, που έχουν ως πρωταγωνιστή τους, τον Οιδίποδα, τον σπουδαιότερο ανδρικό ρόλο του αρχαίου δράματος.
Πρόκειται για τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ», στον οποίο θα απολαύσουμε τον Δημήτρη Καταλειφό, στην πρώτη του πρωταγωνιστική εμφάνιση στην Επίδαυρο, σε σκηνοθεσία Γιώργου Σκεύα. (4 &5 Αυγούστου). Το ότι ο σπουδαίος αυτός ηθοποιός παίζει για πρώτη φορά ρόλο στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, μετατρέπει αυτόματα την παράσταση σε θεατρικό γεγονός, που κανείς θεατρόφιλος δεν θέλει να χάσει!
Αλλά και τον «Οιδίποδα Τύρρανο» με τον έμπειρο στις επιδαύριες εμφανίσεις, Γιάννη Στάνκογλου στον ομώνυμο ρόλο, σε σκηνοθεσία Σίμου Κακάλα. (25 & 26 Αυγούστου). Τόσο ο πρωταγωνιστής, όσο και ο εμπνευσμένος σκηνοθέτης της παράστασης μας κάνουν να ανυπομονούμε για το τελικό αποτέλεσμα.
Ο ήρωας του Σοφοκλή εξακολουθεί να παραμένει δημοφιλής και να συνταράσσει με τις διαφορετικές ερμηνείες που παρουσιάζονται επί σκηνής. Από το 1955, όταν η τραγική ιστορία του βασιλιά επελέγη για την επίσημη έναρξη των Επιδαυρίων, μέχρι σήμερα έχουν παρουσιαστεί στο αρχαίο θέατρο του Πολυκλείτου πολλές διαφορετικές εκδοχές.
Οιδίποδες με χλαμύδα, με επίσημο κουστούμι αλλά και γυμνοί έχουν κάνει την εμφάνισή τους στην ορχήστρα της Επιδαύρου. Ενώ, έχουν ξεσπάσει και ταραχές στις κερκίδες -μη νομίζετε ότι μόνο φέτος υπήρξαν έντονες αντιδράσεις του κοινού, είναι κάτι που συμβαίνει από την αρχαιότητα.
Για παράδειγμα το 1989, έγινε μεγάλο σούσουρο, όταν ο σκηνοθέτης Ρόμπερτ Στούρουα έβαλε τον Εξάγγελο (Άννα Μακράκη) να ανάβει τσιγάρο στην ορχήστρα της Επιδαύρου στην παράσταση με πρωταγωνιστές τον Κώστα Καζάκο και την Τζένη Καρέζη.
Τον ρόλο του Οιδίποδα έχουν παίξει κορυφαίοι Έλληνες ηθοποιοί, ανάμεσά τους: ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Αλέξης Μινωτής, ο Μάνος Κατράκης, ο Γιώργος Λαζάνης, ο Κώστας Καζάκος, ο Νικήτας Τσακίρογλου, ο Νίκος Κούρκουλος, ο Γιάννης Βόγλης, ο Γρηγόρης Βαλτινός, ο Γιώργος Κιμούλης, ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, ο Νίκος Καραθάνος, ο Αιμίλιος Χειλάκης και ο Μιχαήλ Μαρμαρινός.
Τι συμβαίνει σ’ αυτές τις δύο τραγωδίες;
Στην πρώτη παρακολουθούμε τον Οιδίποδα στο τέλος της ζωής του και στη δεύτερη στην ακμή του.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Υπάρχουν τρεις σωζόμενες Θηβαϊκές τραγωδίες του Σοφοκλή – ή τραγωδίες του κύκλου των Λαβδακιδών- («Οιδίπους Τύραννος», «Οιδίπους επί Κολωνώ», «Αντιγόνη»).
«Οιδίπους Τύραννος» (428 π.Χ)
Θεωρείται το τελειότερο έργο του Σοφοκλή και το πρώτο αστυνομικό θρίλερ της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Σύμφωνα με την υπόθεση, η πόλη της Θήβας πλήττεται από λοιμό και ο βασιλιάς Οιδίποδας ζητά να μάθει γιατί συμβαίνει αυτό.
Ο χρησμός του Απόλλωνα παραγγέλνει ότι για να καθαρίσει η πόλη πρέπει πρώτα να τιμωρηθεί ο φόνος του Λάιου, του προηγούμενου βασιλιά της Θήβας. Ο Οιδίποδας αποφασίζει να εξιχνιάσει το αίνιγμα και ξετυλίγει ένα κουβάρι φρικτών αποκαλύψεων.
Μέχρι που φτάνει η στιγμή και ανακαλύπτει ότι ο πραγματικός δολοφόνος ήταν ο ίδιος. Μόλις συνειδητοποιεί ότι σκότωσε τον πατέρα του και παντρεύτηκε την μητέρα του, την Ιοκάστη, αυτοτυφλώνεται και εκλιπαρεί να τον εξορίσουν.
«Οιδίπους επί Κολωνώ» (401 π.Χ)
Μετά από δέκα χρόνια εξορίας, ο Οιδίπους, φτάνει τυφλός και ρακένδυτος στο άλσος του Κολωνού, στις παρυφές της πόλης των Αθηνών, ζητώντας από τους ντόπιους να τον φιλοξενήσουν. Νιώθοντας το τέλος να πλησιάζει έχει ανάγκη από έναν τόπο για να αναπαυτεί. Μαζί του είναι πάντα η κόρη και αδελφή του Αντιγόνη.
Μετά από διαπραγματεύσεις με το τάγμα των φυλάκων και τον ίδιο τον βασιλιά Θησέα, του επιτρέπεται να κατοικήσει στα σύνορα. Εκεί, μέσα από τις συναντήσεις του με τον Θησέα, τον Κρέοντα, τη μικρή του κόρη- αδελφή Ισμήνη, αλλά και τον γιο – αδελφό του Πολυνείκη, κάνει την τελευταία ανασκόπηση της ζωής και στοχάζεται για το παράλογο του ανθρώπινου βίου.
Πρόκειται για μια τραγωδία για τα σύνορα, με ή χωρίς εισαγωγικά. Γι’ αυτά που χωρίζουν τις πόλεις αλλά και για εκείνα που είναι οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ ζωής και θανάτου. Το έργο βρίθει φιλοσοφικών νοημάτων και βάζει στο επίκεντρο το αίνιγμα των γερατειών.
Παράλληλα, ο Σοφοκλής, στο τελευταίο του έργο, καταθέτει έναν ύμνο για τον σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή και τη φιλοξενία των προσφύγων, την ίδια στιγμή που η Δημοκρατία καταρρέει στην αγαπημένη του Αθήνα.
Σας θυμίζει κάτι;
Δύο ιστορικές ερμηνείες
Αλέξης Μινωτής: 8 φορές Οιδίποδας στην Επίδαυρο
Το 1958, το Εθνικό Θέατρο κατεβαίνει στο αρχαίο θέατρο, με τον Αλέξη Μινωτή να σκηνοθετεί αλλά να κρατά και τον ομώνυμο ρόλο στον «Οιδίποδα επί Κολωνώ».
Η πρεμιέρα έγινε στις 5 Ιουλίου και μαζί του στη σκηνή εμφανίστηκαν η Ελένη Ζαφειρίου, η Κάκια Παναγιώτου, ο Γιώργος Γληνός κ.α
Ο ίδιος έλεγε για τη συγκεκριμένη τραγωδία: «Με τον Οιδίποδα επι Κολωνώ, περισσότερο παρά με όποιο άλλο έργο του Σοφοκλή μπαίνουμε στο βαθύτερο νόημα της σοφόκλειας τραγωδίας που εδράζεται στην αντοχή, την περηφάνια και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου κι όταν ακόμη αντιμετωπίζει τις φρικτότερες συνθήκες».
Ο Μινωτής ξανασυνάντησε τον Σοφόκλειο ήρωα, στην Επίδαυρο, το 1975. Η παράσταση γνώρισε τέτοια επιτυχία που επαναλαμβανόταν σταθερά στα Επιδαύρια έως το 1979, και επίσης ανέβηκε ξανά το 1982. Επιπλέον, έκανε και μια μεγάλη παγκόσμια περιοδεία, παρουσιάστηκε: στη Ρωσία, στην Κίνα και στην Αμερική.
Ο Μινωτής είχε εμφανιστεί 20 φορές στο αργολικό θέατρο, ερμηνεύοντας στις πέντε από αυτές «Οιδίποδα επί Κολωνώ» και στις τρεις «Οιδίποδα Τύραννο».
Μάνος Κατράκης
Το 1973, ο Μάνος Κατράκης ερμήνευσε αξεπέραστα τον «Οιδίποδα Τύραννο» με σκηνοθέτη τον Τάκη Μουζενίδη. Η πρεμιέρα έγινε στις 30 Ιουνίου στην Επίδαυρο, ενώ η παράσταση ταξίδεψε στο Τόκιο, το Κυότο, την Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα.
«Ο ξεχωριστός του ελληνικού θεάτρου, με την όχι συνταρακτική αλλά βαθιά ανθρώπινη φωνή του, υπήρξε ένας αληθινά ανθρώπινος Οιδίποδας, με γνησιότητα καλλιτεχνικού πάθους που πέτυχε να δονήσει ψυχικά το κοινό. Ένας άλλος διαφορετικός από τους παλιούς Οιδίποδες, που σίγουρα συγκίνησε» έγραφε ο Μπάμπης Δ. Κλάρας στην κριτική του, στην εφημερίδα «Η Βραδινή» (7/7/1973)
Γιάννης Στάνκογλου: «Νομίζουν ότι είμαι απόμακρος και δύσκολος» | Γιώτα Δημητριάδη (utopiazone.gr)
