Από την 1η Ιουνίου λειτουργεί στην Ελλάδα το πρώτο πιλοτικό πρόγραμμα θεραπείας του καρκίνου στα σπίτια των ασθενών από το νοσοκομείο «Άγιος Σάββας» με την ονομασία «οίκοθεν». Πρόκειται για πρόγραμμα, όχι απλής παροχής νοσηλευτικής βοήθειας, αλλά χορήγησης της ίδιας της αγωγής, που σε άλλη περίπτωση οι ασθενείς θα έπρεπε να κάνουν εντός του νοσοκομείου. Το πρόγραμμα μπορεί να αποτελέσει πρότυπο «θεραπείας κατ΄ οίκον» για όλους τους χρόνια πάσχοντες, βελτιώνοντας εντυπωσιακά την ποιότητα ζωής τους και τον τρόπο που εξυπηρετούνται από το Δημόσιο Σύστημα Υγείας. Αν και ο ίδιος επιμένει ότι η λειτουργία του προγράμματος «οίκοθεν» ήταν αποτέλεσμα ομαδικής δουλειάς, ο παθολόγος ογκολόγος της Α’ κλινικής του νοσοκομείου «Άγιος Σάββας» Μιχάλης Νικολάου ήταν ο εμπνευστής και ο άνθρωπος που κατάφερε μέσα σε ελάχιστο χρόνο να το θέσει σε λειτουργία.
- Κύριε Νικολάου, πώς προέκυψε η ιδέα για το «οίκοθεν», τη χορήγηση αντικαρκινικής θεραπείας στα σπίτια των ασθενών;
Όταν δουλεύεις σε ένα νοσοκομείο, όπως ο Άγιος Σάββας, όπου οι διαδικασίες σε συνάρτηση με τον όγκο των ασθενών είναι αναγκαστικά τύπου fast food, δεν μπορεί να μη σου μπει η ιδέα ότι θα μπορούσες να βοηθήσεις κάποιους ανθρώπους με περισσότερο εξατομικευμένη φροντίδα. Ο καρκίνος, βλέπετε, αντιμετωπίζεται σε δύο φάσεις. Υπάρχει η έξαρση, η επιθετική μορφή, κατά την οποία θα πρέπει αναγκαστικά η αντιμετώπιση να γίνει στο νοσοκομείο και η ύφεση που μπορεί να διαρκεί χρόνια με τον ασθενή να πρέπει να λαμβάνει την κατάλληλη θεραπεία με ημερήσιες νοσηλείες. Θα πρέπει δηλαδή ο ασθενής να νοσηλεύεται περίπου 18 φορές τον χρόνο για να του χορηγείται η θεραπεία. Αυτό σχεδόν το καταργούμε με το «οίκοθεν».
- Πρόκειται για μία τελείως διαφορετική αντίληψη νοσηλείας…
Μελετήσαμε τα πάντα. Μελετήσαμε το κόστος που έχει ο ίδιος ο ασθενής και το κόστος του νοσοκομείου. Ο ασθενής, για παράδειγμα που θα πρέπει να πηγαίνει στο «Νίκος Κούρκουλος» να πάρει τη θεραπεία του, χρειάζεται να μεταφέρεται, να έχει συνοδό, να βρίσκει να παρκάρει, να περιμένει ίσως και ώρες μέχρι να τελειώσει. Το κυριότερο όμως, είναι το θέμα της ψυχολογίας του. Στέκονται οι ασθενείς στη σειρά και αρχίζει ο ένας «εσύ, τι έχεις;» «καρκίνο του μαστού» «είχε μια θεία μου, δεν το πρόλαβε, πέθανε σαν αδέσποτο ζώο μέσα σε δύο μήνες…». Κι εσύ μπορεί να είσαι μία γυναίκα 45 χρονών και να σε περιμένουν δύο παιδιά να τα μεγαλώσεις. Με τι κουράγιο, με ποια ψυχολογία να αντιμετωπίσεις τη θεραπεία σου;
- Πώς λοιπόν λειτουργεί το «οίκοθεν»;
Το «οίκοθεν» είναι μία πιστοποιημένη και επαναλήψιμη διαδικασία μεταφοράς του νοσοκομειακού αντινεοπλασματικού φαρμάκου και χορήγησης στο σπίτι του ασθενούς. Έχουμε ορίσει τη διαδικασία, το πώς θα βγει το φάρμακο από το νοσοκομείο, πώς θα διατηρηθεί το φάρμακο και πώς θα χορηγηθεί από τον παθολόγο / ογκολόγο και τον νοσηλευτή. Πρόκειται για φάρμακα που χορηγούνται ενδοφλέβια ή ενδομυϊκά. Οι τρείς πρώτες θεραπείες γίνονται σε νοσοκομειακό περιβάλλον, ώστε να μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι θα αντιμετωπιστεί με επιτυχία το ενδεχόμενο μίας αλλεργικής αντίδρασης. Από την τέταρτη φορά, η θεραπεία χορηγείται στο σπίτι.
- Τι προβλήματα αντιμετωπίσατε για να στήσετε το πρόγραμμα;
Από την ιδέα μέχρι την ολοκλήρωσή του σχεδιασμού μας πήρε μόνο έναν χρόνο, καθώς ευτυχώς βρέθηκαν αρωγοί για να κάνουμε τη μελέτη, να καταγράψουμε τις ανάγκες και να προβλέψουμε όλα τα ενδεχόμενα. Το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε ήταν ότι δεν υπήρχε υπουργική απόφαση ή προεδρικό διάταγμα για το πώς θα βγαίνουν οι φαρμακευτικές αγωγές από τα νοσοκομεία. Πέσαμε στην ευνοϊκή συγκυρία που το υπουργείο Υγείας προωθούσε προγράμματα νοσηλείας στο σπίτι και εμείς, μέσω της διοικήτριας του Αγίου Σάββα, της Όλγας Μπαλαούρα, είχαμε έτοιμο το πρόγραμμα ώστε να βρει χρηματοδότηση.
- Προγράμματα παροχής νοσηλευτικής φροντίδας στο σπίτι υπήρχαν ήδη…
Μέχρι τώρα οι κατ’ οίκον νοσηλείες αφορούσαν στην παροχή ορισμένων νοσηλευτικών υπηρεσιών: να φροντιστούν ράμματα, κατακλύσεις κλπ. Δεν υπήρχε νόμος πλαίσιο για να βγουν τα φάρμακα εκτός νοσοκομείου. Αισθάνομαι περήφανος που έβαλα κι εγώ το χέρι μου για να γίνει ο νόμος με τις προδιαγραφές και να μπορέσει έτσι να πραγματοποιηθεί το πρόγραμμα. Τόσο εγώ όσο και όλα τα μέλη της ομάδας έχουμε μεγάλη δέσμευση, πάθος για το «οίκοθεν».
- Πόσοι ασθενείς έχουν λάβει μέχρι στιγμής τις υπηρεσίας σας και τι προβλέπεται για το μέλλον.
Το «οίκοθεν» στην πρώτη φάση λειτουργίας του αφορά στην Α’ Παθολογική – Ογκολογική κλινική του «Αγίου Σάββα», στη δεύτερη φάση θα συμπεριληφθεί όλο το νοσοκομείο και στην τρίτη φάση θα υπάρξει εθνικός σχεδιασμός, κάτι που θα είναι παγκόσμια πρωτοτυπία. Βρισκόμαστε σε συζητήσεις με το Υπουργείο Υγείας για το ποια θα είναι τα επόμενα νοσοκομεία, που έχουν τις υποδομές για να τα εκπαιδεύσουμε. Σχεδόν 100 ασθενείς έχουν λάβει ήδη τις υπηρεσίες μας με καρκίνο του μαστού, πνεύμονα, ανοσοθεραπείες και βιολογικούς παράγοντες.
- Πώς σάς αντιμετωπίζουν οι ασθενείς; Πώς βελτιώνεται η κατάστασή τους;
Λαμβάνουμε πάρα πολλή αγάπη. Όταν έχεις καρκίνο, ένα πρόβλημα απασχολεί το μυαλό σου: τι θα κάνεις με το θέμα του καρκίνου. Όταν λοιπόν αυτό το θέμα το έχει αναλάβει ο γιατρός σου και έρχεται στο σπίτι σου, νιώθεις την απόλυτη προστασία και σιγουριά. Είχα πάει χτες σε έναν ασθενή στο Περιστέρι. Ο άνθρωπός αυτός έπρεπε κάθε φορά που είχε θεραπεία, να σηκώνεται από τις 7 το πρωί, να φεύγει από το σπίτι τους στις 7:30, να είναι στο Ν.Κούρκουλος στις 8:00 για να γυρίσει σπίτι, τί ώρα λέτε; Στις τέσσερις μετά το μεσημέρι! Με το «οίκοθεν» χωρίς να μετακινηθεί από το σπίτι του, πάμε εμείς και περνά μόλις μία ώρα μέχρι να γίνει η έκχυση των φαρμάκων. Μία άλλη ασθενής κάνει τις δουλειές του σπιτιού, έρχεται ο γιατρός, τής κάνει μία ένεση και φεύγει. Η ζωή της γυναίκας δεν διαταράσσεται στο ελάχιστο.
- Πόσο αισιόδοξος είστε ότι αυτό το πρόγραμμα μπορεί να επεκταθεί και να γίνει καθεστώς στη δημόσια υγεία;
Η υπουργική απόφαση αφορά όλα τα χρόνια νοσήματα. Αφορά στη σκλήρυνση κατά πλάκας, τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, δύο παθήσεις που έχουν έντονα κινητικά προβλήματα. Ακόμα, νευρολογικά νοσήματα που μπορεί να κάνουν παρέσεις κάτω άκρων, αφορά οποιαδήποτε χρόνια νόσο, η οποία σε διασυνδέει με νοσοκομειακή θεραπεία και έκχυση είτε ενδοφλέβια είτε με άλλον τρόπο. Μέσω του μοντέλου του «οίκοθεν» μπορεί να βελτιωθεί η φροντίδα χιλιάδων ασθενών. Προσωπικά είμαι αισιόδοξος γιατί υπάρχουν πάρα πολλά φωτεινά μυαλά στη χώρα.
- Πρόκειται και για μία αλλαγή και της σχέσης γιατρού με ασθενή…
Παλαιότερα οι θεραπείες ήταν ιατρο-κεντρικές. Ο γιατρός έβγαζε την «ετυμηγορία» και ουσιαστικά επέβαλε την θεραπεία στον ασθενή. Αν δεν την ήθελε ο ασθενής, έπρεπε να αναζητήσει άλλον γιατρό. Πλέον έχουμε περάσει στην ασθενο-κεντρική θεραπεία, όπου ο γιατρός συζητά με τον ασθενή και του προτείνει θεραπείες, εξηγώντας του τα υπέρ και τα κατά κάθε επιλογής. Για παράδειγμα, μπορεί με μία αγωγή να υπάρχει απώλεια των μαλλιών και με μία άλλη απώλεια της γεύσης για κάποιο διάστημα. Η αγωγή θα είναι κομμένη και ραμμένη στα μέτρα και τις επιθυμίες του ασθενή. Το ίδιο γίνεται και με την φαρμακευτική αγωγή. Η επιστημονική αντιμετώπιση στις ημέρες μας δεν είναι τύπου «ρούχα για όλα τα μεγέθη» αλλά ρούχα -φάρμακα- ραμμένα ειδικά για τις ανάγκες κάθε ανθρώπου.
- Πόσο κοντά είμαστε για να γίνει ο καρκίνος μία μη απειλητική για τη ζωή ασθένεια;
Μπορεί να ακουστεί ακραίο. Το 2050 θα ευχόμαστε να έχουμε καρκίνο. Αυτή τη στιγμή έχουμε θεραπεύσει όλα τα νοσήματα: δεν πεθαίνει ο κόσμος από ουρολοίμωξη, από πνευμονία, από γρίπη, ούτε καν από κόβιντ. Έχουμε φάρμακα. Γιατί λοιπόν λέω ότι θα ευχόμαστε να έχουμε καρκίνο; Διότι θα σημαίνει ότι θα πεθάνουμε σε βαθιά γερατειά, έχοντας πλέον όλα τα όπλα στη φαρέτρα μας για να αντιμετωπίζουμε μία χρόνια νόσο, όπως θα είναι ο καρκίνος τότε.
- Μιλάμε για φάρμακα που θα παρατείνουν τη διάρκεια ζωής. Θα είναι όμως μία ζωή που αξίζει να ζούμε; Ή απλώς θα γίνεται αυτοσκοπός η παράταση;
Να το πω σχηματικά: τα φάρμακα που έχουμε τώρα στη διάθεσή μας είναι σαν να φέρνουν στο λιμάνι ένα καράβι που παθαίνει βλάβη μεσοπέλαγα. Το φέρνουν στο λιμάνι και εκεί κάποια στιγμή θα βουλιάξει – όλοι είμαστε θνητοί – αλλά μέχρι να βουλιάξει, η ποιότητα ζωής θα είναι εξαιρετική.
- Η χώρα μας είναι εξοπλισμένη για να πετύχει αυτόν τον στόχο;
Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορεί ο καρκίνος να είναι η πρώτη αιτία θανάτου και η πολιτεία να έχει μόνο ένα αντικαρκινικό νοσοκομείο. Πρέπει να ετοιμαστούμε γι αυτό που έρχεται. Να φτιάξουμε τις δομές που χρειάζονται και να βρούμε τις καινοτομίες που χρειάζονται ώστε να εκμεταλλευτούμε την πρόοδο των φαρμάκων. Το οίκοθεν, για παράδειγμα, στην πλήρη του ανάπτυξη, θα αποδεσμεύσει το 30% των κλινών. Αυτό σημαίνει ότι όταν ένας άνθρωπος θα έχει ανάγκη να νοσηλευτεί, θα έχει άμεση πρόσβαση χωρίς αναμονές.
- Ποιες μορφές καρκίνου είναι πιο εύκολα αντιμετωπίσιμες σήμερα;
Εξαρτάται από τα φάρμακα. Μπορεί κι αυτό να ακουστεί ακραίο, αλλά είναι προτιμότερο στις μέρες μας μία γυναίκα να έχει καρκίνο μαστού παρά καρδιακή ανεπάρκεια. Υπάρχουν μορφές του καρκίνου του μαστού που σε μεταστατικό επίπεδο μπορείς να ζήσεις και 20 χρόνια, ενώ με την καρδιακή ανεπάρκεια τετάρτου σταδίου, δεν πας πάνω από τρία χρόνια. Ένα άλλο μεγάλο μας όπλο είναι η ανοσοθεραπεία. Έχει προσδώσει όφελος τουλάχιστον τριών ετών στο μεταστατικό μελάνωμα, όταν πριν την ανοσοθεραπεία ο μέσος όρος ζωής ήταν έξι μήνες. Ξέρετε τι είναι να έχεις μπροστά σου μόλις έξι μήνες; Θα πείτε, και τι είναι τα τρία χρόνια; Είναι πάρα πολύ σημαντικά γιατί μέσα σε αυτό το διάστημα μπορούν να βγουν ακόμα πιο αποτελεσματικά φάρμακα. Το βάρος τώρα πέφτει στην αντιμετώπιση του καρκίνου στο πάγκρεας και των χολαγγείων, όπου παρατηρούμε τρομερή αύξηση.
- Ως αποτέλεσμα της κακής διατροφής μας;
Είναι τα συντηρητικά στη διατροφή μας, τα ταχυφαγεία και τα φυτοφάρμακα. Η Καρδίτσα, που έχει πολλές καλλιέργειες -άρα και χρήση φυτοφαρμάκων- είναι πρώτη στους καρκίνους σε πάγκρεας και χολή. Όπως και η Κρήτη με τα θερμοκήπια.
- Τα τυποποιημένα προϊόντα είναι ακατάλληλα, τα φυσικά προϊόντα έχουν φυτοφάρμακα. Τι πρέπει να κάνουμε τελικά;
Το 50% των καρκίνων μπορούν να προληφθούν με έξι κινήσεις: Διακοπή καπνίσματος, διατήρηση σωστού σωματικού βάρους, άσκηση, μεσογειακή διατροφή (πλούσια σε φυτικές ίνες και αποφυγή του επεξεργασμένου κρέατος), εμβολιασμός (ηπατίτιδες, HPV που είναι και για άντρες) και προστασία από τις υπεριώδεις ακτινοβολίες του ηλίου. Η πρόληψη είναι το μεγαλύτερο και το πιο αποτελεσματικό φάρμακο.
